15. 09

Chuyển đổi số sâu rộng và nhanh nhờ AI: Bài học từ “Bộ trưởng Ảo” của Albania

Chuyển đổi số đã trở thành động lực trọng yếu không chỉ trong doanh nghiệp mà còn trong quản trị công. Sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI) đã thúc đẩy quá trình này diễn ra sâu hơn và nhanh hơn, vượt xa mức số hóa truyền thống. Một trường hợp điển hình là Albania, khi nước này vừa bổ nhiệm “Diella” – một Bộ trưởng Ảo do AI điều hành, phụ trách giám sát hoạt động đấu thầu công với mục tiêu chống tham nhũng và tăng tính minh bạch (Reuters, 2025). Đây là bước đi gây chú ý toàn cầu, minh chứng cho tiềm năng của AI trong quản lý công, đồng thời gợi mở nhiều bài học cho các nhà hoạch định chính sách và giới học thuật.

“Bộ trưởng đấu thầu Công” Diella của Albani là một Bộ trưởng ảo.

Trường hợp Albania và “Diella”

Dự án “Diella” mang đến nhiều điểm nhấn quan trọng:

  • Quyền lực mới cho AI trong quản trị công: Diella được giao trách nhiệm giám sát toàn bộ quy trình đấu thầu công, nhằm đảm bảo các quyết định được thực hiện dựa trên dữ liệu khách quan, loại bỏ thiên vị và lợi ích nhóm (Reuters, 2025).
  • Hỗ trợ công dân quy mô lớn: Trước khi trở thành Bộ trưởng Ảo, Diella hoạt động như một trợ lý ảo trên nền tảng e-Albania, xử lý hơn một triệu lượt tương tác dịch vụ công cho người dân (AP News, 2025).
  • Minh bạch và chống tham nhũng: Chính phủ Albania kỳ vọng Diella sẽ giúp các gói thầu công “100% không có tham nhũng” nhờ vào tính minh bạch và sự giám sát bằng AI (Reuters, 2025).
  • Thách thức pháp lý và đạo đức: Sự bổ nhiệm này gây ra tranh luận về tính hợp hiến, trách nhiệm pháp lý và minh bạch trong quyết định của AI. Nhiều ý kiến cho rằng cần có khung pháp lý và giám sát con người đi kèm (Al Jazeera, 2025).

Viện AI đứng sau các chương trình đổi mới và chuyển đổi số của SIMI Swiss.

Động lực cho các nhà hoạch định chính sách

Từ kinh nghiệm Albania, có thể rút ra một số gợi ý cho chính phủ các quốc gia khác:

  • AI không chỉ là công nghệ mà là cải cách quản trị: Quản lý công cần được tái cấu trúc dựa trên nguyên tắc minh bạch, hiệu quả và lấy người dân làm trung tâm (OECD, 2019).
  • Khung pháp lý rõ ràng: Việc ứng dụng AI trong dịch vụ công đòi hỏi quy định chặt chẽ về trách nhiệm, quyền hạn và cơ chế giám sát (UNESCO, 2021).
  • Nâng cao năng lực công chức: Đội ngũ công vụ cần kỹ năng về dữ liệu, công nghệ và đạo đức số để có thể kiểm soát và cộng tác với AI (World Bank, 2020).
  • Đo lường kết quả cụ thể: Hiệu quả cần được đánh giá qua các chỉ số như tốc độ xử lý, chi phí giảm, mức độ hài lòng của công dân và mức độ giảm tham nhũng (ILO, 2023).
  • Đảm bảo công bằng và bao trùm: AI trong dịch vụ công phải được thiết kế để mọi người dân đều có thể tiếp cận, không tạo thêm bất bình đẳng (UNESCO, 2021).

Gợi ý cho các trường đại học: Master of ePublic Administration

Thực tiễn từ Albania cho thấy nhu cầu cấp thiết về nguồn nhân lực quản trị công am hiểu công nghệ. Đây là cơ hội cho các trường đại học mở chương trình Thạc sĩ Quản lý Công Điện tử (Master of ePublic Administration) với các học phần như:

  • Quản trị công và chuyển đổi số
  • AI và dữ liệu trong hoạch định chính sách công
  • Dịch vụ công điện tử và trải nghiệm công dân
  • Luật pháp và đạo đức trong ứng dụng AI công
  • Đấu thầu công và minh bạch số
  • Lãnh đạo và đổi mới trong hành chính số
  • Đo lường hiệu quả chính phủ điện tử
  • An ninh mạng và bảo vệ dữ liệu công dân

Chương trình này cần kết hợp lý thuyết với thực tiễn, sử dụng case study điển hình như “Diella” của Albania để sinh viên vừa hiểu công nghệ vừa nắm được bối cảnh pháp lý và chính sách.

Việc Albania bổ nhiệm “Bộ trưởng Ảo” là một bước ngoặt quan trọng trong chuyển đổi số chính phủ. Nếu được triển khai đúng, AI có thể mang lại một nền hành chính công nhanh hơn, minh bạch hơn và hiệu quả hơn. Đây vừa là động lực, vừa là thách thức cho các nhà hoạch định chính sách: làm thế nào để AI trở thành công cụ phục vụ công dân mà không làm suy giảm tính hợp pháp, đạo đức và trách nhiệm.

Đồng thời, đây cũng là tín hiệu cho giới học thuật: đã đến lúc các trường đại học cần đào tạo thế hệ lãnh đạo công mới – những người hiểu cả quản trị lẫn công nghệ – để xây dựng nền hành chính công điện tử trong kỷ nguyên AI.

Tài liệu tham khảo
Nguồn: SIMI Swiss