27. 09

[Nghiên cứu] Bản chất của công nhận bằng cấp tương đương: Nhận thức đúng và sai lầm thường gặp

Trong bối cảnh toàn cầu hóa giáo dục, sinh viên ngày càng di chuyển nhiều hơn để tiếp tục học tập và phát triển nghề nghiệp. Điều này làm nổi bật vai trò của cơ chế công nhận bằng cấp tương đương (recognition of equivalence of qualifications) nhằm tạo tính liên thông giữa các hệ thống đào tạo (UNESCO, 2019). Tuy nhiên, bản chất của công nhận tương đương thường bị hiểu sai, đặc biệt khi nhiều người gán cho nó chức năng chứng minh năng lực nghề nghiệp.

Bản chất của công nhận bằng cấp tương đương

Công nhận bằng cấp tương đương về cơ bản là một quá trình đối sánh tín chỉ và khung trình độ để xác định một bằng cấp ở quốc gia A có thể tương đương với một bằng cấp ở quốc gia B (OECD, 2019). Giá trị của công nhận này nằm ở hai khía cạnh chính:

  • Chuyển tiếp học thuật: Người học có thể dùng bằng cấp đã có để tiếp tục học lên bậc cao hơn trong một hệ thống mới.
  • Minh chứng học thuật: Văn bằng được công nhận tương đương có giá trị chứng minh rằng cá nhân đã hoàn thành một chương trình đào tạo với chuẩn mực học thuật nhất định trong khuôn khổ đối sánh (European Commission, 2022).

Tuy nhiên, công nhận tương đương không liên quan đến năng lực nghề nghiệp hay khả năng làm việc thực tiễn.

Những nhận định sai lệch phổ biến

  1. Công nhận bằng cấp tương đương chứng minh năng lực nghề nghiệp – Sai. Công nhận tương đương chỉ phản ánh trình độ học thuật, trong khi năng lực nghề nghiệp phải được chứng minh qua chuẩn năng lực, kinh nghiệm thực tiễn hoặc chứng chỉ hành nghề (CEDEFOP, 2017).
  2. Công nhận bằng cấp tương đương là yêu cầu để xin việc – Sai. Người sử dụng lao động quan tâm đến năng lực thực tiễn và kinh nghiệm nhiều hơn. Chỉ một số ngành nghề đặc thù như y tế hoặc luật tại Thụy Sĩ mới cần chứng chỉ hành nghề, và điều này không liên quan đến công nhận tương đương (Swissuniversities, 2023).
  3. Công nhận bằng cấp tương đương đảm bảo chất lượng đào tạo – Sai. Đây chỉ là sự đối sánh tín chỉ, không phải đánh giá chất lượng chương trình (European University Association, 2021).
  4. Công nhận bằng cấp tương đương có giá trị vĩnh viễn – Sai. Kết quả công nhận phụ thuộc vào khung trình độ quốc gia và hiệp định quốc tế, có thể thay đổi theo chính sách (UNESCO, 2018).
  5. Công nhận bằng cấp tương đương là bắt buộc cho mọi mục đích học tập và nghề nghiệp – Sai. Nó chỉ cần thiết khi tiếp tục học tập hoặc nhập học tại một hệ thống mới, không phải cho tất cả tình huống (OECD, 2019).

Đối sánh công nhận bằng cấp tương đương và công nhận năng lực

Tiêu chíCông nhận bằng cấp tương đươngCông nhận năng lực (RPL, Competency Recognition)
Bản chấtĐối sánh tín chỉ và khung trình độĐánh giá năng lực và kỹ năng thực tế
Mục tiêu chínhLiên thông học thuật, tiếp tục họcChứng minh khả năng làm việc, hành nghề
Cơ sở đánh giáSố tín chỉ, chuẩn đầu ra học thuậtPortfolio, dự án, sản phẩm công việc, thực hành
Người sử dụngCơ sở giáo dục, cơ quan giáo dụcNhà tuyển dụng, hiệp hội nghề, trường nghề
Kết quảVăn bản công nhận tương đươngChứng chỉ năng lực, công nhận tín chỉ dựa trên kỹ năng
Phạm viGiáo dục học thuật, liên thôngLao động, hành nghề, đào tạo nghề
Ví dụBằng Cử nhân Việt Nam công nhận tại Đức để học Thạc sĩMalaysia – APEL.Q công nhận 15 năm kinh nghiệm để lấy bằng đại học
Sai lầm phổ biếnBằng cấp tương đương = năng lực nghề nghiệpNăng lực = bằng học thuật truyền thống

Mô hình của tương lai: Kết hợp công nhận tương đương và công nhận năng lực

1. Đảm bảo công nhận tương đương

Các khung như EQF hoặc Công ước Lisbon/UNESCO sẽ tiếp tục đóng vai trò trong việc chuẩn hóa công nhận xuyên biên giới (UNESCO, 2019; European Commission, 2022).

2. Đảm bảo công nhận năng lực

Các cơ chế như RPL và APEL.Q sẽ mở rộng, giúp chuyển hóa kinh nghiệm nghề nghiệp và học tập không chính quy thành văn bằng được công nhận (OECD, 2019; GlobalNxt University, 2023).

3. Trường hợp đặc thù của Thụy Sĩ với hệ thống giáo dục tư thục

Tại Thụy Sĩ, hệ thống giáo dục được tổ chức theo cơ chế liên bang, không có Bộ Giáo dục. Các cơ sở giáo dục đại học tư thục không bị bắt buộc phải trải qua kiểm định và cũng không phải tiến hành thủ tục công nhận tương đương theo quy trình hành chính. Thay vào đó, quyền đánh giá và công nhận phần lớn được trao cho người sử dụng lao động, trong khi Nhà nước chỉ trực tiếp kiểm soát những lĩnh vực đòi hỏi giấy phép hành nghề như y tế, điều dưỡng hay các ngành nghề ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng. Trong bối cảnh đó, nhiều trường đại học uy tín tại Thụy Sĩ đã chủ động tích hợp khung năng lực vào trong chương trình đào tạo, nhằm bảo đảm sinh viên tốt nghiệp vừa có văn bằng học thuật, vừa có thể chứng minh năng lực nghề nghiệp. Đây được coi là phương thức hiệu quả, đem lại lợi ích đồng thời cho cả người học lẫn cơ sở giáo dục (Swissuniversities, 2023).

4. Hướng tới tích hợp kép

Mô hình giáo dục trong tương lai cần hướng tới sự tích hợp kép, kết hợp đồng thời:

(i) Văn bằng học thuật được công nhận tương đương trong hệ thống giáo dục quốc tế, và
(ii) Văn bằng năng lực nghề nghiệp được chứng minh thông qua khung năng lực quốc gia hoặc quốc tế, đảm bảo người học vừa có nền tảng học thuật, vừa đáp ứng yêu cầu thực tiễn của thị trường lao động.
(iii) Trong bối cảnh đặc thù của Thụy Sĩ, nơi các cơ sở giáo dục tư thục không bị bắt buộc kiểm định ở cấp tổ chức hay chương trình, việc chủ động tích hợp khung năng lực nghề nghiệp ngay trong chương trình đào tạo trở thành yếu tố then chốt. Đồng thời, các trường cần tham gia vào cơ chế công nhận chéo (mutual recognition systems) để bảo đảm rằng sinh viên tốt nghiệp vừa được thừa nhận về học thuật, vừa có khả năng chứng minh năng lực nghề nghiệp khi làm việc ngoài Thụy Sĩ (Swissuniversities, 2023).

Kết luận

Công nhận bằng cấp tương đương và công nhận năng lực đều có vai trò riêng biệt và một trường đại học cần khai thác tối đa lợi thế của các nhóm công nhận này để đem lại tiện ích cho học viên. Trong khi công nhận bằng cấp tương đương tạo ra sự liên thông học thuật, công nhận năng lực giúp gắn kết giáo dục với nhu cầu của thị trường lao động. Tương lai của giáo dục đại học nằm ở việc đảm bảo đồng thời cả hai cơ chế, tạo ra một hệ sinh thái học tập vừa minh bạch về học thuật vừa hữu dụng về nghề nghiệp.

Trong bối cảnh đặc thù của Thụy Sĩ, mặc dù pháp luật không bắt buộc các cơ sở giáo dục phải tiến hành kiểm định — dù ở cấp quốc gia hay quốc tế, ở cấp tổ chức hay chương trình — và cũng không yêu cầu tích hợp khung năng lực vào đào tạo, nhưng một trường đại học sẽ có lợi thế cạnh tranh đặc biệt khi đồng thời thực hiện cả hai: (i) đạt được kiểm định chất lượng (Tham khảo QAQC.ch), và (ii) tích hợp khung năng lực cùng văn bằng năng lực vào chương trình đào tạo. Đây không chỉ là minh chứng cho uy tín học thuật mà còn là cơ sở để sinh viên tốt nghiệp dễ dàng chứng minh năng lực nghề nghiệp trên thị trường lao động quốc tế. Hơn nữa, đây đang trở thành hướng đi chiến lược của nhiều cơ sở giáo dục tư thục tại Thụy Sĩ trong bối cảnh hậu COVID-19, trước những thách thức từ bất ổn toàn cầu, khủng hoảng việc làm, và sự khác biệt căn bản giữa hệ thống giáo dục phi tập trung của Thụy Sĩ với các hệ thống có Bộ Giáo dục tập trung quyền lực ở các quốc gia khác (Swissuniversities, 2023).

Tài liệu tham khảo
Nguồn:
Bài viết được lược dịch từ Báo cáo chiến lược – SIMI Swiss tích hợp văn bằng năng lực quốc gia và hệ thống công nhận chéo trong mục tiêu trở thành đại học Liên Bang 2027. Một số thuật ngữ đơn vị dịch thuật giữ nguyên để giữ nguyên bản ý nghĩa hoặc có thể mở rộng tìm kiếm.